نویسنده: پویا جفاکش

ایرانی ها یا اراینه در تاجیکستان قومیت معروفی هستند چون برخی از آنها در تجارت و اقتصاد کشور نقش فعالی داشته اند.اولینهایشان اعقاب برده هایی هستند که ترکمنها در خراسان ایران اسیر و در بازارهای سمرقند و بخارا و خیوه فروش کرده اند و پس از مدتی آزادی خود را خریده با زیرکی در کشور قدرت یافته اند و پای ایرانی های بعدی را به آن باز کرده اند.اما ارتباط ایرانی ها و تاجیکها سابقه ی طولانی تری نیز دارد که باید آن را در آن سوی مرز تاجیکستان یعنی در شهرهای تاجیکنشین سمرقند و بخارا در ازبکستان سراغ گرفت.این سابقه دستکم به روزگار امیر تیمور (لنگ) میرسد.تیمور سرزمینهای زیادی را به خاک و خون کشید تا این دو شهر را آباد کند.این امپراطور خونخوار در سرتاسر ازبکستان مورد احترام است به جز در خوارزم.چون تیمور آخرین آبراهه های خوارزم را به طرف پایتختش سمرقند به جریان انداخت و خوارزم که پیشتر از تغییر مسیر رودهای جیحون و سیحون از آبریزگاه سابقشان دریای خزر به سمت دریاچه ی آرال ضربه ی مهلکی خورده بود با این کار تیمور دیگر کمر راست نکرد.این موضوع در این شعر حافظ نیز بازتاب یافته است:

به ترکان دل منه حافظ پس از آن بیوفایی ها

که با خوارزمیان کردند ترکان سمرقندی

سمرقند پیش از تیمور، ظاهر روستاهای دهه ی 1340 ایران را داشت چنانکه نواحی اطرافش هنوز همان حال و هوا را دارند.تیمور این شهر را با انبوهی از معماران ایرانی ساخت.برخی از اماکن سمرقند چون مسجد ریگستان و "گور امیر" را باید یادگار این معماران دانست.با توجه به این که اغلب یادگارهای معماری کهن ایران در اثر جنگها و بخصوص بدنظری صفوی های شیعی به آثار سلسله های سنی پیشین از بین رفته اند این اماکن برای ما ایرانیها و تلاشمان در کشف سنتهای اصیلمان توجه ویژه طلب میکنند.در زیر،تصاویری از معماری گور امیر را که محل دفن تیمور و بعضی از فرزندانش است به عنوان نمونه و به نقل از سایت suitcaseandworld.com گذاشته ام: