ابن بطوطه و سعدی
نویسنده: پویا جفاکش
ralph elger شرقشناس آلمانی کتاب زیر را برای بحث درباره ی غلط های جغرافیایی و تاریخی فراوان موجود در سفرنامه ی ابن بطوطه نوشته است.تاریخنویسی سنتی مدعی است ابن بطوطه به یک سفر طولانی در آسیا و افریقا دست زده و در بازگشت به میهنش مراکش خاطرات جذاب خود را نوشته است.اما نویسنده ی ما مدعی است ابن بطوطه بیشتر آنچه را که دیده از دیگران شنیده است.به دلیلی که بر من پوشیده است الگر سعی نکرده نفس وجود چیزی به نام سفرنامه ی ابن بطوطه را در قرن 14میلادی انکار کند.آن هم درحالیکه نام اصلی ابن بطوطه یعنی اباعبدالله محمد ابن عبدالله همان نام ابوالقاسم محمد رسول اسلام است و به نظر میرسد به مانند ابوالقاسم فردوسی،محمد بلخی رومی، محمود غزنوی،عبدالله ابن احمد بلخی،محمد غزالی و... نامی فرضی برای مدلهای متفاوت حضرت محمد در نزد عوام بوده باشد که بعدا در تاریخنویسی مدون، به شخصیتی جداگانه تبدیل شده اند با این تفاوت که این یکی برای یادآوری عظمت روح اسلام در دوران انحطاط آن چنین نام گرفته است.البته بعضی داستانهای کتاب هنوز مهم و باارزشند و قابلیت تاریخی دارند مثل اولین توصیف بستنی که ابن بطوطه آن را در چین دید و توصیفات ابن بطوطه از قول ترکان شمالی درباره ی قومی که در ورای دشت یخزده با گاری هایی که سگها میرانند سفر میکنند و معلوم نیست جن هستند یا انس.اما به هرحال لازم نیست این صحنه ها را حتما شخصی ملقب به ابن بطوطه دیده باشد بلکه این اطلاعات از مسلمانان قدیمی تری به نویسنده ی جاعل رسیده اند.
اگر این موضوع را درست فهمیده باشیم آنوقت یکی از بزرگترین تناقضهای تاریخ ادبیات که زندگینامه و اشعار سعدی شیرازی ایجاد کرده اند برطرف میشود.توضیح این که گفته میشود سعدی در مدارس نظامیه ی بغداد درس خوانده و بخش اعظم عمرش را در حال سفر در کشورهای عربی بوده است.این در حالی است که اشعار عربی سعدی غلطهای فاحشی دارند که از یک دانش آموخته ی نظامیه بعیدند و حتی به نظر میرسد سراینده ی اشعار در عمرش هیچ عربی را ندیده است.مهمترین دلیلی که بر پوشاندن این تضاد میبرند این است که ابن بطوطه ی مراکشی یک قرن بعد از سعدی از او به نیکی یاد کرده و مقبره ی او را در شیراز زیارت کرده و حتی اشعار او را در چین در آواز ملاحان چینی شنیده است.پس سعدی حتما شخص خیلی مشهور و پرآوازه ای در دنیا بوده است.با فرضی که ما در نظر گرفته ایم دیگر تعریف ابن بطوطه از سعدی مبنای تاریخی نخواهد داشت و اشعار سعدی را باید از بعد فلسفی و هنری و نه تاریخی بررسی کرد.اشعار سعدی البته امروز در چین بخصوص غرب آن بسیار مشهور و محبوبند اما آیا در قرن 14نیز همینطور بوده است؟
مطلب مرتبط: